युद्धविराम पछि पनि सामान्य अवस्थामा छैन कश्मीर

काठमाडौ। कश्मीरको हालको अवस्था जटिल र संवेदनशील छ, जसमा भारत र पाकिस्तानबीचको तनाव, सैन्य गतिविधि, र स्थानीय जनताको मानवीय संकटले प्रमुख भूमिका खेलेको छ। यहाँ विस्तृत रूपमा कश्मीरको वर्तमान अवस्थालाई विभिन्न पक्षबाट विश्लेषण गरिएको छ:

१. सैन्य तनाव र युद्धविरामको स्थिति:

सन् २०२५ को मे ७ मा भारतले पाकिस्तान र पाकिस्तान-प्रशासित कश्मीरमा "अपरेशन सिन्दूर" नामक मिसाइल आक्रमण शुरू गरेको थियो, जसलाई भारतले आतंकवादी प्रशिक्षण शिविरहरूलाई लक्षित गरेको दाबी गरेको छ। यसको जवाफमा पाकिस्तानले पाँच भारतीय लडाकु विमान खसालेको दाबी गरेको छ, यद्यपि भारतले यो कुरा पुष्टि गरेको छैन। मे १० मा दुवै देशबीच तत्काल युद्धविरामको सहमति भएको छ, जसले केही राहत प्रदान गरेको छ। यद्यपि, युद्धविरामको उल्लंघनको आरोपहरू दुवै पक्षबाट आएका छन्, र जम्मू-कश्मीरमा तोपखाना आगो र ड्रोन हमलाहरूको रिपोर्टहरू प्राप्त भएका छन्। यी घटनाहरूले नियन्त्रण रेखा (Line of Control) मा तनाव कायम रहेको देखाउँछ।

२. मानवीय र सामाजिक प्रभाव:

कश्मीरी जनताले लामो समयदेखि सैन्य तनाव र हिंसाको मार खेपिरहेका छन्। सन् २०२५ अप्रिल २२ मा भारतीय-प्रशासित कश्मीरको पहलगाममा भएको आतंकवादी हमलाले पर्यटकहरूको ज्यान लिएपछि स्थिति थप बिग्रिएको थियो। यसले भारत-पाकिस्तानबीचको तनावलाई चर्काएको थियो। युद्धविरामपछि पाकिस्तान-प्रशासित कश्मीरमा केही शान्ति भएको छ, र विस्थापितहरू फर्किन थालेका छन्। तर, भारतीय-प्रशासित कश्मीरमा बम विस्फोट र गोलीबारीका कारण स्थानीय बासिन्दाहरू अझै डरमा छन् र धेरैले घर फर्कन हिचकिचाइरहेका छन्। भारतले सामाजिक सञ्जालमा हजारौं खाताहरू बन्द गरेको र सञ्चारमाध्यममा प्रतिबन्ध लगाएको छ, जसले सूचनाको प्रवाहलाई सीमित गरेको छ। सामाजिक सञ्जालमा व्यक्त भावनाहरूले कश्मीरी जनतालाई सामूहिक सजाय दिइएको र उनीहरूको पीडालाई बेवास्ता गरिएको गुनासो देखिन्छ।

३. राजनीतिक र अन्तर्राष्ट्रिय आयाम:

भारतले कश्मीरलाई आफ्नो अभिन्न अंग मान्छ र तेस्रो पक्षको मध्यस्थतालाई अस्वीकार गर्छ। सन् २०१९ मा भारतले जम्मू-कश्मीरको विशेष स्थिति (धारा ३७०) खारेज गरेपछि क्षेत्रमा सैन्य उपस्थिति र नियन्त्रण बढाएको छ, जसले स्थानीय असन्तुष्टि र हिंसा भड्काएको छ। हालैको तनावमा अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले युद्धविरामका लागि मध्यस्थता गरेकोमा गर्व व्यक्त गरेका छन्, तर भारतले यो मुद्दालाई द्विपक्षीय रूपमा समाधान गर्न जोड दिएको छ। संयुक्त राष्ट्रसंघका महासचिव एन्टोनियो गुटेरेसले दुवै देशलाई "संकटबाट पछि हट्न" आग्रह गरेका छन्। यस्तै, चीनले पनि पाकिस्तानसँग कूटनीतिक छलफल गरेको छ, जसले क्षेत्रीय शक्ति सन्तुलनलाई जटिल बनाएको छ।

४. ऐतिहासिक र दीर्घकालीन मुद्दाहरू:

कश्मीरको विवाद सन् १९४७ को भारत-पाकिस्तान विभाजनदेखि नै चल्दै आएको छ। संयुक्त राष्ट्रसंघका प्रस्तावहरू, जसले कश्मीरी जनताको आत्मनिर्णयको अधिकारलाई समर्थन गर्छ, कार्यान्वयन भएका छैनन्। भारत र पाकिस्तान दुवैले नियन्त्रण रेखाको दुवैतर्फ जनसांख्यिक परिवर्तन र सैन्यीकरणलाई बढावा दिएका छन्, जसले दीर्घकालीन शान्तिलाई चुनौती दिएको छ। हालैको तनावले परमाणु हतियार सम्पन्न दुवै देशबीच ठूलो युद्धको जोखिमलाई उजागर गरेको छ।

५. वर्तमान अवस्था र भविष्यको सम्भावना:

हाल युद्धविरामले केही शान्ति ल्याएको छ, तर स्थिति पूर्ण रूपमा स्थिर छैन। जम्मू-कश्मीरमा सामान्य अवस्था फर्किएको दाबी गरिए पनि, साना स्तरका हिंसात्मक घटनाहरू र आपसी अविश्वासले शान्ति प्रक्रियालाई कमजोर बनाइरहेको छ। स्थानीय जनताको जीवन, विशेषगरी शिक्षा, स्वास्थ्य, र रोजगारीमा ठूलो असर परेको छ। दीर्घकालीन समाधानका लागि कश्मीरी जनताको आवाजलाई समेट्नु र कूटनीतिक वार्तालाई प्राथमिकता दिनु आवश्यक छ।

(अन्तराष्ट्रिय एजेन्सीहरुको सहयोगमा)