सम्भावनाहरूको प्रतिबिम्ब हिमालहरू

हिमालहरू नेपालको लागि महत्वपूर्ण राजस्व स्रोत हुन्, विशेष गरी पर्यटन र पर्वतारोहण मार्फत। नेपालमा विश्वका सबैभन्दा अग्ला हिमालहरू छन्, जसमा सगरमाथा (माउन्ट एभरेस्ट) पनि समावेश छ, जसले हरेक वर्ष हजारौं पर्यटक र आरोहीहरूलाई आकर्षित गर्छ। तर प्रश्न यो छ कि के हामीले यी हिमालहरूबाट हुने राजस्वलाई सोचे अनुरूप पूर्ण रूपमा उपयोग गर्न सकेका छौं? यसको जवाफ दिन हामीले हिमालबाट प्राप्त हुने राजस्वको वर्तमान अवस्था, यसका सम्भावनाहरू, र यसलाई उपयोग गर्न नेपालले सामना गरेका चुनौतीहरूलाई हेर्नुपर्छ।

नेपालको पर्यटन विभागका अनुसार, सन् २०२४/२५ को वसन्त ऋतुमा हिमाल आरोहणबाट करिब ७७ करोड रुपैयाँ रोयल्टी संकलन भएको छ, जसमध्ये सगरमाथाबाट मात्रै ६७.५ करोड रुपैयाँ आएको छ। यो तथ्याङ्कले हिमालहरूबाट प्राप्त हुने राजस्वको महत्वलाई देखाउँछ। तर यो रकमले हिमालहरूको पूर्ण सम्भावनालाई प्रतिबिम्बित गर्दैन। अन्य देशहरूले आफ्ना प्राकृतिक स्रोतहरूबाट अझ बढी राजस्व कमाइरहेका छन्, जबकि नेपालले आफ्नो भौगोलिक अवस्था र पूर्वाधारको कमीका कारण पूर्ण उपयोग गर्न सकिरहेको छैन।

हिमालहरूले नेपाललाई विभिन्न तरिकाबाट राजस्व प्रदान गर्न सक्छन्:

• पर्वतारोहण अनुमति शुल्क: सगरमाथा जस्ता हिमालहरूको आरोहणका लागि सरकारले शुल्क लिन्छ, जुन मौसम र आरोहीको राष्ट्रियतामा आधारित हुन्छ।
• पर्यटन: ट्रेकिङ, साहसिक पर्यटन, र सांस्कृतिक पर्यटनले पनि ठूलो राजस्व दिन्छ।
• जलविद्युत: हिमालबाट बग्ने नदीहरूमा जलविद्युत परियोजनाहरूले राजस्वको अर्को स्रोत बन्न सक्छ।
• प्राकृतिक स्रोत: हिमाली क्षेत्रमा पाइने खनिज र अन्य स्रोतहरू पनि उपयोग गर्न सकिन्छ।

यी सम्भावनाहरू छन्, तर नेपालले यिनलाई पूर्ण रूपमा उपयोग गर्न अझै धेरै गर्न बाँकी छ।

हाम्रो अपेक्षा अनुसार नेपालले हिमालको राजस्वलाई पूर्ण रूपमा उपयोग गर्न सकेको छैन। यसका मुख्य कारणहरू निम्न छन्:

• पूर्वाधारको कमी: हिमाली क्षेत्रमा राम्रो सडक, होटल, र अन्य सुविधाहरू नहुँदा पर्यटक र आरोहीहरूलाई आकर्षित गर्न गाह्रो भएको छ।
• नीतिगत कमजोरी: सरकारको नीति र अनुमति शुल्क संरचनामा पारदर्शिता र प्रभावकारिता अभाव छ।
• वातावरणीय समस्या: हिमालको अत्यधिक उपयोगले वातावरणमा क्षति पुर्‍याउन सक्छ, जसको व्यवस्थापनमा ध्यान दिनुपर्छ।
• विश्वव्यापी प्रभाव: कोभिड-१९ जस्ता घटनाहरूले पर्यटन र आरोहणमा कमी ल्याएर राजस्व घटाएको छ।

नेपाल सरकारले हिमालको राजस्व बढाउन केही कदम चालेको छ:

• पर्यटन प्रवर्द्धन: अन्तर्राष्ट्रिय मेलाहरू र प्रचार अभियानहरू सञ्चालन गरिएका छन्।
• शुल्क पुनरावलोकन: आरोहण शुल्कलाई आकर्षक बनाउन प्रयास भएको छ।
• वातावरण संरक्षण: फोहोर व्यवस्थापन र वन संरक्षण जस्ता कार्यक्रमहरू चलिरहेका छन्।

तर यी प्रयासहरूको कार्यान्वयन र प्रभावकारितामा सुधार आवश्यक छ।

हिमालहरू नेपालको लागि ठूलो राजस्व स्रोत हुन्, तर हामीले सोचे अनुरूप यसको पूर्ण उपयोग गर्न सकेका छैनौं। पूर्वाधारको कमी, नीतिगत कमजोरी, र वातावरणीय चिन्ताहरूले यसमा बाधा पुर्‍याएका छन्। सरकारका प्रयासहरू सकारात्मक छन्, तर तिनलाई प्रभावकारी बनाउन थप काम गर्नुपर्छ। भविष्यमा पूर्वाधार विकास, नीतिगत सुधार, र वातावरण संरक्षणमा ध्यान दिएर नेपालले हिमालबाट अझ बढी राजस्व कमाउन सक्छ, जसले अर्थतन्त्रलाई बलियो बनाउन मद्दत गर्नेछ।