बुद्धको उपदेश

बुद्धको उपदेश, जसलाई बौद्ध दर्शनको आधार मानिन्छ, मुख्य रूपमा चार आर्य सत्य र अष्टाङ्गिक मार्गमा केन्द्रित छ। यी उपदेशहरू जीवनको दुःख, त्यसको कारण, निवारण र मुक्तिको मार्गबारे गहिरो दृष्टिकोण दिन्छन्। चार आर्य सत्यमा पहिलो सत्य हो— दुःख सत्य, जसले जीवनमा दुःख (जन्म, मृत्यु, रोग, वियोग आदि) अवश्यम्भावी छ भन्छ। दोस्रो, दुःख समुदाय सत्य, जसअनुसार दुःखको कारण तृष्णा (लोभ, राग, द्वेष) हो। तेस्रो, दुःख निरोध सत्य, जसले तृष्णाको त्यागबाट दुःखको अन्त्य सम्भव छ भन्छ। चौथो, दुःख निरोध गामिनी प्रतिपदा सत्य, जसले अष्टाङ्गिक मार्गद्वारा निर्वाण प्राप्त गर्न सकिन्छ भन्छ।

अष्टाङ्गिक मार्गमा सम्यक् दृष्टि (सही दृष्टिकोण), सम्यक् सङ्कल्प (सही विचार), सम्यक् वचन (सही बोलचाल), सम्यक् कर्मान्त (सही कर्म), सम्यक् आजीविका (सही जीविकोपार्जन), सम्यक् व्यायाम (सही प्रयास), सम्यक् स्मृति (सही स्मरण) र सम्यक् समाधि (सही ध्यान) पर्छन्। यो मार्गले मानिसलाई नैतिक जीवन, मानसिक अनुशासन र बुद्धत्व प्राप्तिमा मार्गदर्शन गर्छ।

बुद्धको अर्को महत्त्वपूर्ण उपदेश अहिंसा, करुणा र मध्यम मार्ग हो। उनले हिंसा, चोरी, झूट, मदिरा र व्यभिचारबाट टाढा रहन सिकाए। मध्यम मार्गले अति भोग र अति त्याग दुवैलाई अस्वीकार गरी सन्तुलित जीवन जिउन प्रेरित गर्छ। बुद्धले ‘आत्म दीपो भव’ अर्थात् आफ्नो बत्ती आफैँ बन भन्ने सन्देश दिए, जसले आत्मनिर्भरता र आत्मज्ञानको महत्त्व दर्शाउँछ। उनको उपदेशमा ध्यान, प्रज्ञा र शीललाई जोड दिइएको छ, जसले मानिसलाई अज्ञानताबाट मुक्त गरी शान्ति र निर्वाणतर्फ लैजान्छ। यी उपदेशहरूले आज पनि विश्वभर मानवताको मार्गदर्शन गरिरहेका छन्।