मनसुनको समयमा वन्यजन्तु सुरक्षा

मनसुनको समयमा नेपालजस्ता पहाडी र तराई क्षेत्रमा बाढी, पहिरो र डुबान जस्ता प्राकृतिक विपद् बढी हुने गर्छन्, जसले वन्यजन्तु र उनीहरूको बासस्थानमा ठूलो असर पर्छ। यस्तो अवस्थामा उद्यान सुरक्षाको लागि विभिन्न प्रभावकारी कदम चाल्न सकिन्छ, जसले जैविक विविधता जोगाउन र वातावरणीय सन्तुलन कायम राख्न मद्दत गर्छ। पहिलो र महत्त्वपूर्ण कदम हो, मनसुन पूर्वतयारी। राष्ट्रिय निकुञ्ज, संरक्षण क्षेत्र र सामुदायिक वनहरूमा बाढी र पहिरोको जोखिम मूल्याङ्कन गरी जोखिम नक्साङ्कन तयार गर्नुपर्छ। यसले कुन क्षेत्रमा कस्तो संरक्षण आवश्यक छ भन्ने पहिचान गर्न सजिलो हुन्छ। उदाहरणका लागि, चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज वा बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जजस्ता ठाउँमा नदीको बहाव र बाढीको प्रभावलाई नियन्त्रण गर्न तटबन्ध र जल निकास प्रणाली निर्माण गर्न सकिन्छ।

दोस्रो, वन्यजन्तुको सुरक्षाका लागि उद्यानभित्र र आसपासका क्षेत्रमा उद्धार र राहत केन्द्र स्थापना गर्नुपर्छ। मनसुनमा बाढीले हात्ती, गैंडा, बाघ जस्ता ठूला वन्यजन्तुहरूको बासस्थान डुबानमा पर्न सक्छ। यस्तो अवस्थामा तिनीहरूलाई सुरक्षित स्थानमा सार्न विशेष टोली परिचालन गर्नुपर्छ। उदाहरणका लागि, हात्ती र गैंडालाई माथिल्लो भूभागमा स्थानान्तरण गर्न र पानीको सतह नाप्ने प्रणाली जडान गर्न सकिन्छ। साथै, वन्यजन्तुको चहलपहललाई नियाल्न ड्रोन प्रविधिको प्रयोग गर्न सकिन्छ, जसले दुर्गम क्षेत्रमा पनि निगरानी सजिलो बनाउँछ।

तेस्रो, वन संरक्षण र पुनर्जननमा जोड दिनुपर्छ। मनसुनको समयमा पहिरो र माटोको कटान रोक्न पहाडी क्षेत्रमा वृक्षरोपण अभियान सञ्चालन गर्न सकिन्छ। उद्यानको बाहिरी क्षेत्रमा बाँस, अम्लिसो र अन्य गह्रुँगा बोटबिरुवा रोपेर माटो बाँध्न सकिन्छ, जसले वन्यजन्तुको बासस्थान जोगाउँछ। साथै, अवैध कटान र चरन रोक्न स्थानीय समुदायसँग सहकार्य गर्नुपर्छ। सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहलाई तालिम दिई मनसुनजन्य विपद् व्यवस्थापनमा संलग्न गराउन सकिन्छ।

चौथो, जलवायु अनुकूलनका लागि आधुनिक प्रविधिको प्रयोग गर्न सकिन्छ। मौसम पूर्वानुमान प्रणालीलाई सुदृढ गरी बाढीको समयमै चेतावनी दिन सकिन्छ। उदाहरणका लागि, स्याफ्रुबेँसी वा ताप्लेजुङजस्ता संवेदनशील क्षेत्रमा पानीको बहाव मापन गर्ने उपकरण राख्न सकिन्छ। यस्तो प्रणालीले उद्यान व्यवस्थापनलाई तयारी अवस्थामा राख्छ र वन्यजन्तुको संरक्षणमा सहयोग गर्छ। साथै, मनसुनको समयमा सडक र पदमार्गमा पहिरोको जोखिम कम गर्न बायोइन्जिनियरिङ प्रविधि अपनाउन सकिन्छ।

पाँचौँ, जनचेतना र संरक्षण शिक्षा महत्त्वपूर्ण हुन्छ। स्थानीय समुदाय र उद्यानका कर्मचारीलाई मनसुनजन्य विपद्बाट वन्यजन्तु जोगाउने तालिम दिनुपर्छ। उदाहरणका लागि, बाढीमा फसेका जनावर उद्धार गर्ने र प्राथमिक उपचार दिने सीप सिकाउन सकिन्छ। साथै, स्कूल र सामुदायिक कार्यक्रममार्फत वन्यजन्तु संरक्षणको महत्त्वबारे सचेतना फैलाउन सकिन्छ। यस्तो अभियानले मानिस र वन्यजन्तुबीचको साझेदारी बलियो बनाउँछ।

अन्तमा, नीतिगत र कानुनी सुधार आवश्यक छ। सरकारले मनसुनजन्य विपद् व्यवस्थापनका लागि विशेष नीति बनाउनुपर्छ, जसमा उद्यान संरक्षणको प्राथमिकता उल्लेख होस्। बजेट विनियोजन गरी उद्यानको पूर्वाधार र संरक्षण टोलीलाई सशक्त बनाउनुपर्छ। विगतमा मनसुनले चितवन र बर्दियामा ठूलो क्षति पुर्‍याएको उदाहरण छ, जसले यस्ता कदमको आवश्यकता देखाउँछ। यी सबै प्रयासले मनसुनमा उद्यान र वन्यजन्तुको सुरक्षामा ठोस योगदान पुर्‍याउन सक्छ।