काठ्माण्डौको आकाशमा जहाज किन होल्ड हुन्छन ?

काठमाडौंको त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल (TIA) मा जहाजहरू होल्ड हुने समस्या नियमित र जटिल छ, जुन भौगोलिक, प्राविधिक, र व्यवस्थापकीय कारणहरूले निम्तिएको छ। काठमाडौं उपत्यकाको जटिल भू–बनावट, सीमित हवाई मार्ग, मौसमी चुनौती, र विमानस्थलको सीमित क्षमताले गर्दा जहाजहरू ल्याण्ड गर्नुअघि आकाशमा चक्कर काट्नुपर्ने (होल्ड) अवस्था सिर्जना हुन्छ। यो समस्याले हवाई इन्धनको खर्च, वातावरणीय प्रदूषण, र यात्रुको मानसिक तनावलाई बढाउँछ। 

भौगोलिक र वातावरणीय चुनौती

काठमाडौं उपत्यका पहाडहरूले घेरिएको छ, जसले हवाई मार्गलाई सीमित बनाउँछ। त्रिभुवन विमानस्थल समुद्र सतहबाट करिब १,३३८ मिटर (४,३९०  फिट) उचाइमा अवस्थित छ, र वरपरका हिमालयन पहाडहरूले जहाजहरूको लागि सुरक्षित उडान र अवतरण मार्गलाई संकुचित बनाउँछ। जहाजहरूले सामान्यतः ५५००  देखि एक हजार फिटको फरकमा रहेर चक्कर काट्नुपर्छ, जसलाई हवाई ट्राफिक नियन्त्रक (ATC) ले व्यवस्थापन गर्छ। खराब मौसम, जस्तै कुहिरो, वर्षा, वा कम भिजिबिलिटी (visibility), ले यो समस्यालाई थप जटिल बनाउँछ। उदाहरणका लागि, जाडोमा बिहान र बेलुकी कुहिरोले भिजिबिलिटी १,००० मिटरभन्दा कम हुँदा जहाजहरू ल्याण्ड गर्न असम्भव हुन्छ। यस्तो अवस्थामा, जहाजहरू होल्डमा राखिन्छ वा अन्य विमानस्थल (जस्तै भारतको दिल्ली,लकनौ ,कलकत्ता वा ढाकामा) डाइभर्ट गरिन्छ।

 एकल रनवे र सीमित क्षमता

त्रिभुवन विमानस्थलमा एउटा मात्र रनवे (०२/२०) छ, जसको लम्बाइ ३,०५० मिटर छ। यो रनवेले एकैचोटि एउटा मात्र जहाजलाई ल्याण्ड वा टेकअफ गर्न अनुमति दिन्छ। अन्तर्राष्ट्रिय उडानहरूको चाप बढ्दै जाँदा, विशेषगरी व्यस्त समयमा, ATC ले जहाजहरूको ल्याण्डिङ र टेकअफलाई व्यवस्थित गर्न होल्डिङ प्याटर्न प्रयोग गर्छ। एक अध्यताले  सन् २०१९ मा काठमाडौं आउने जहाजहरूले महिनामा ६०० घन्टा होल्डमा बिताएका थिए, जसले रनवेको सीमित क्षमता र हवाई ट्राफिक व्यवस्थापनको कमजोरीलाई उजागर गर्छ।

प्राविधिक र व्यवस्थापकीय कमजोरी

त्रिभुवन विमानस्थलमा प्रयोग हुने हवाई ट्राफिक नियन्त्रण प्रणाली (ATC) र रडार प्रणालीहरू आधुनिक भए पनि, तिनको पूर्ण क्षमता उपयोग भएको छैन। उदाहरणका लागि, विमानस्थलमा Instrument Landing System (ILS) छ, जसले कम भिजिबिलिटीमा ल्याण्डिङलाई सहज बनाउँछ, तर यो प्रणालीको नियमित मर्मत र अपग्रेडको अभाव छ। साथै, ATC कर्मचारीहरूको तालिम र संख्या अपर्याप्त छ, जसले व्यस्त समयमा हवाई ट्राफिक व्यवस्थापनलाई जटिल बनाउँछ। थप रूपमा, विमानस्थलको Ground Handling System र Taxiway को सीमितताले जहाजहरूको आवागमनमा ढिलाइ हुन्छ, जसले होल्डिङ समयलाई बढाउँछ।

 हवाई ट्राफिकको बढ्दो चाप

नेपालमा पर्यटन र अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारको वृद्धिसँगै त्रिभुवन विमानस्थलमा दैनिक उडानहरूको सङ्ख्या बढेको छ। सन् २०२४ सम्ममा, TIA ले दैनिक करिब १०० अन्तर्राष्ट्रिय र ३०० भन्दा बढी आन्तरिक उडानहरू व्यवस्थापन गर्छ। यो चापले रनवे र ATC मा दबाब बढाएको छ। विशेषगरी, ठूला विमानहरू (जस्तै Boeing 737 वा Airbus A320) ले ल्याण्डिङ र टेकअफमा बढी समय लिन्छ, जसले गर्दा अन्य जहाजहरू होल्डमा रहन्छन्।

प्रभावहरू:

 आर्थिक र वातावरणीय हानि

होल्डिङले हवाई इन्धनको ठूलो खपत गर्छ, जसले एयरलाइन्सको सञ्चालन लागत बढाउँछ। सामान्यतः, एउटा जेट विमानले होल्डिङको समयमा प्रति मिनेट १०–१५ किलोग्राम इन्धन खपत गर्छ। यसले टिकट मूल्यमा वृद्धि र यात्रुहरूलाई आर्थिक भार थप्छ। साथै, इन्धनको खपतले कार्बन उत्सर्जन बढाउँछ, जसले वातावरणीय प्रदूषणलाई प्रोत्साहन गर्छ। सन् २०१९ को तथ्याङ्कअनुसार, होल्डिङले वार्षिक लाखौं डलरको इन्धन र वातावरणीय क्षति निम्त्याएको छ।

 यात्रुको असुविधा र मानसिक तनाव

होल्डिङले यात्रुहरूमा मानसिक तनाव र असुविधा बढाउँछ। लामो समय आकाशमा चक्कर काट्दा यात्रुहरूमा डर, चिन्ता, र असुरक्षाको भावना उत्पन्न हुन्छ। विशेषगरी, रातको समयमा होल्डिङले यात्रुको यात्रा अनुभवलाई नकारात्मक बनाउँछ।

 विमानस्थलको विश्वसनीयतामा ह्रास

लगातार होल्डिङ र ढिलाइले त्रिभुवन विमानस्थलको अन्तर्राष्ट्रिय विश्वसनीयता कमजोर हुन्छ। यसले नेपालको पर्यटन उद्योगलाई असर पार्न सक्छ, किनभने अन्तर्राष्ट्रिय एयरलाइन्सहरूले काठमाडौंलाई जोखिमपूर्ण गन्तव्यको रूपमा लिन सक्छन्।

समाधानका उपायहरू:

 नयाँ विमानस्थलको निर्माण: निजगढमा प्रस्तावित दोस्रो अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलले त्रिभुवन विमानस्थलको चाप कम गर्न सक्छ। यो विमानस्थलले ठूला जहाजहरू र बढी ट्राफिक व्यवस्थापन गर्न सक्छ।

प्राविधिक सुधार: ATC प्रणालीको अपग्रेड, रडार प्रणालीको विस्तार, र ILS को नियमित मर्मतले होल्डिङ समयलाई कम गर्न सक्छ। साथै, ADS-B (Automatic Dependent Surveillance-Broadcast) जस्ता आधुनिक प्रविधिको प्रयोगले हवाई ट्राफिक व्यवस्थापनलाई प्रभावकारी बनाउन सक्छ।

कर्मचारी तालिम र क्षमता वृद्धि: ATC कर्मचारीहरूको संख्या र तालिममा लगानी बढाउनुपर्छ। यसले व्यस्त समयमा ट्राफिक व्यवस्थापनलाई सहज बनाउँछ।

मौसमी व्यवस्थापन: कुहिरो र कम भिजिबिलिटीको समयमा ल्याण्डिङ सहज बनाउन थप प्राविधिक उपकरण (जस्तै RVR - Runway Visual Range) को प्रयोग गर्नुपर्छ।

काठमाडौंको आकाशमा जहाजहरू होल्ड हुने समस्या भौगोलिक, प्राविधिक, र व्यवस्थापकीय कमजोरीहरूको संयोजन हो। एकल रनवे, सीमित हवाई मार्ग, र बढ्दो हवाई ट्राफिकले यो समस्यालाई गम्भीर बनाएको छ। यसले आर्थिक, वातावरणीय, र यात्रुको अनुभवमा नकारात्मक प्रभाव पार्छ। समाधानका लागि नयाँ विमानस्थल, प्राविधिक सुधार, र प्रभावकारी व्यवस्थापन आवश्यक छ। यदि यी कदमहरू चालिएनन् भने, त्रिभुवन विमानस्थलको होल्डिङ समस्या झन् जटिल बन्नेछ, जसले नेपालको हवाई क्षेत्र र पर्यटन उद्योगलाई दीर्घकालीन क्षति पुर्‍याउन सक्छ।