सरकारले मनसुनमा हुने क्षति कम गर्न प्रभावकारी रणनीति र कार्ययोजना लागू गर्नु अत्यावश्यक

नेपालमा मनसुनको समयमा बाढी, पहिरो, र डुबानजस्ता प्राकृतिक विपद्ले ठूलो जनधनको क्षति पुर्‍याउँछ। यस्ता विपद्बाट बच्न र क्षति कम गर्न नेपाल सरकारले प्रभावकारी रणनीति र कार्ययोजना लागू गर्नु अत्यावश्यक छ।

सर्वप्रथम, पूर्वतयारी र योजना नै विपद् व्यवस्थापनको आधार हो। सरकारले मनसुन सुरु हुनुअघि नै राष्ट्रिय स्तरको मनसुन पूर्वतयारी तथा प्रतिकार्य कार्ययोजना प्रभावकारी रूपमा कार्यान्वयन गर्नुपर्छ। यसका लागि बाढी, पहिरो, र डुबानको जोखिममा रहेका क्षेत्रहरूको पहिचान गरी जोखिम नक्साङ्कन गर्नुपर्छ। उदाहरणका लागि, बागमती, गण्डकी, र कोसी नदी बेसिनका क्षेत्रहरू उच्च जोखिममा छन्। प्रारम्भिक चेतावनी प्रणाली (early warning system) स्थापना गरी स्थानीय समुदायलाई समयमै सूचना प्रदान गर्नुपर्छ। स्थानीय तह, प्रदेश सरकार, र संघीय सरकारबीच समन्वय गरेर आपतकालीन योजना तयार गर्नु जरुरी छ। यस्ता योजनामा उद्धार, राहत, र पुनर्स्थापनाका रणनीतिहरू समावेश हुनुपर्छ।

दोस्रो, भौतिक पूर्वाधारको सुधारमा ध्यान दिनुपर्छ। बाढी नियन्त्रणका लागि बलियो तटबन्ध, बाँध, र पानीको बहाव व्यवस्थापन गर्ने संरचनाहरू निर्माण गर्नुपर्छ। पहिरो रोकथामका लागि भिरालो जमिनमा टेरेसिङ र बायोइन्जिनियरिङ प्रविधि प्रयोग गर्न सकिन्छ। सहरी क्षेत्रमा डुबान कम गर्न जल निकास प्रणालीलाई व्यवस्थित र आधुनिक बनाउनुपर्छ। साथै, जोखिमपूर्ण क्षेत्रमा अव्यवस्थित बसोबासलाई सुरक्षित स्थानमा स्थानान्तरण गर्ने नीति लागू गर्नुपर्छ। सडक, पुल, र अन्य संरचनाहरूलाई मनसुनको प्रभाव सहन सक्ने गरी डिजाइन र निर्माण गर्न सरकारले निर्माण मापदण्ड कडाइका साथ पालना गराउनुपर्छ।

तेस्रो, जलवायु अनुकूलन र वातावरण संरक्षणमा जोड दिनुपर्छ। जलवायु परिवर्तनका कारण मनसुनको स्वरूपमा अनियमितता र तीव्रता बढिरहेको छ। यसलाई सम्बोधन गर्न वृक्षरोपण, वन संरक्षण, र प्राकृतिक स्रोतको दिगो व्यवस्थापनमा लगानी गर्नुपर्छ। पहाडी क्षेत्रमा वन विनाश रोकेर पहिरोको जोखिम कम गर्न सकिन्छ। नदी किनारमा बाँस र अन्य बोटबिरुवा रोपेर माटोको कटान रोक्न सकिन्छ। यस्ता पर्यावरणीय उपायहरूले दीर्घकालीन रूपमा विपद्को असर घटाउन मद्दत गर्छ।

चौथो, जनचेतना र तालिम महत्त्वपूर्ण छन्। सरकारले स्थानीय समुदायलाई बाढी, पहिरो, र भारी वर्षाबाट बच्ने उपायबारे सचेतना कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्छ। उदाहरणका लागि, सुरक्षित स्थानमा जान, आपतकालीन किट तयार राख्न, र प्राथमिक उपचारबारे सिकाउन सकिन्छ। स्थानीय स्वयंसेवक र समुदायलाई उद्धार र आपतकालीन प्रतिकार्यका लागि तालिम दिनुपर्छ। यस्ता कार्यक्रमले समुदायलाई आत्मनिर्भर बनाउँछ र क्षति कम गर्न सहयोग गर्छ।

पाँचौँ, प्रविधि र अनुसन्धानमा लगानी आवश्यक छ। मौसम पूर्वानुमान प्रणालीलाई आधुनिक र सटीक बनाउनुपर्छ ताकि समयमै चेतावनी जारी गर्न सकियोस्। सरकारले राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय अनुसन्धान संस्थाहरूसँग सहकार्य गरेर जोखिम विश्लेषण र विपद् व्यवस्थापनका नवीन प्रविधिहरूको विकास गर्नुपर्छ।

अन्तमा, आपतकालीन व्यवस्थापन र नीतिगत सुधारमा ध्यान दिनुपर्छ। सरकारले द्रुत प्रतिकार्य टोली तयार राख्नुपर्छ जसले उद्धार, राहत, र पुनर्स्थापनामा तत्काल काम गर्न सकोस्। खाद्यान्न, औषधि, स्वच्छ पानी, र अस्थायी आवासको व्यवस्था सुनिश्चित गर्नुपर्छ। मनसुनजन्य विपद् व्यवस्थापनका लागि स्पष्ट नीति र कानून बनाई कडाइका साथ लागू गर्नुपर्छ। विगत ११ वर्षको तथ्याङ्कअनुसार, मनसुनले १६,०३९ घरमा पूर्ण र ४५,३९३ घरमा आंशिक क्षति पुर्‍याएको छ। यी उपायहरूले नेपालमा मनसुनको क्षति न्यूनीकरण गर्न ठूलो योगदान पुर्‍याउन सक्छ।