नेपालमा बाघ र गैंडा गणना डिसेम्बरदेखि मार्चसम्म

नेपालमा विभिन्न कारणले ढिलाइ भएको बाघ र गैंडा गणना आगामी डिसेम्बरदेखि मार्चसम्म हुने भएको छ। राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभाग ले सहयोगी संस्थाहरूसँगको सहकार्यमा पार्सा, बाँके, बर्दिया, चितवन र शुक्लाफाँट राष्ट्रिय निकुञ्जहरूमा यो गणना गर्ने योजना बनाएको छ।

विभागका सूचना अधिकारी तथा वरिष्ठ पर्यावरणविद् हरिभद्र आचार्यले भने, “यो वर्ष गणनामा धेरै ढिलाइ भएकाले हामीले डिसेम्बरमा बाघ गणना र मार्चमा गैंडा गणना सुरु गर्ने तयारी गरेका छौं।”USAID को कोष कटौती र हालैको राजनीतिक अस्थिरताले बजेटमा समस्या भए पनि आचार्यले विभाग र सहयोगी संस्थाहरूले सल्लाहकार, प्राविधिक र फिल्ड कार्य समितिहरू गठन गरी प्रभावकारी गणनाको तयारी गरिरहेको बताए। बाघ गणनाका लागि करिब १.५ करोड  र गैंडा गणनाका लागि २ करोड रुपये खर्च हुने अनुमान छ।

WWF नेपाल, नेपाल जूलोजिकल सोसाइटी र राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोषजस्ता संस्थाहरूको आर्थिक सहयोगमा गणना सम्पन्न गर्ने योजना रहेको आचार्यले बताए।सन् २०१७ को बाघ र तिनको आहारा प्रजाति अनुगमन प्रोटोकललाई अद्यावधिक गरिने भएको छ। हालको दुई हप्ताको क्यामेरा ट्र्यापिङ अवधिलाई तीन हप्ता पुर्‍याउने योजना छ। बाघको संख्या कोर क्षेत्रबाहिर पनि बढिरहेकाले केही थप क्षेत्रहरूमा पनि गणना गरिने आचार्यले बताए। सन् २०२२ मा नेपालमा बाघको संख्या ३५५ पुगेको थियो, जुन सन् २००९ को तुलनामा १९०% वृद्धि हो।

सन् २०२१ को गणनाले नेपालमा ७५२ गैंडा रहेको देखाएको थियो, जुन सन् २०१५ को तुलनामा १६% वृद्धि हो। चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जमा ६९४ गैंडा छन्। चितवनका सूचना अधिकारी अभिनाश थापा मगरले मार्चमा सुरु हुने गैंडा गणना एक महिनासम्म चल्ने र हात्तीको पिठ्युँमा बसेर गणना गरिने बताए। तर, जंगली हात्तीको आक्रमणको जोखिम रहेको उनले उल्लेख गरे। “जंगली हात्तीले अन्य हात्तीलाई देख्दा आक्रमण गर्न सक्छ। सन् २०२१ मा यस्ता घटना भएका थिए,” उनले भने।जंगली हात्तीको वास्तविक समयमा स्थान पत्ता लगाउन डेटा सेन्सरको अभावले चुनौती थपिएको मगरले बताए।

राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोष का सदस्य सचिव नरेश सुवेदीले गैंडा गणनामा मल DNA विश्लेषण जस्ता आणविक प्रविधिको प्रयोग गर्ने योजना रहेको बताए। “यो प्रविधिले भविष्यमा लागत घटाउन सक्छ, तर यसका लागि प्रयोगशाला र जनशक्ति चाहिन्छ,” उनले भने।

मार्क-रि-क्याप्चर विधि प्रयोग गरी गैंडाको तस्बिर खिचेर पहिचान गर्ने विधिको पनि परीक्षण गरिनेछ। आचार्यले यो वर्षको गणना वैज्ञानिक र सुरक्षित विधि विकासका लागि प्रयोगशाला हुने बताए। “यो गणना हाम्रा लागि सिकाइ र प्रयोगको अवसर हुनेछ,” उनले भने।