नेपालमा जलवायु परिवर्तनको असर कम गर्न के गर्न सकिन्छ?
- Jun Sun, 2025
- in बिजिनेस प्रेस
जलवायु परिवर्तनले नेपालमा मौसममा ठूलो उतारचढाव ल्याएको छ, जसले अतिवृष्टि, अनावृष्टि, बाढी, पहिरो र खडेरी जस्ता समस्याहरू बढाएको छ। ग्लोबल वार्मिङका कारण हिमालको हिउँ पग्लने दर बढेको छ, वर्षाको समयमा अनियमितता देखिएको छ, र हावापानीमा अप्रत्याशित परिवर्तन आएको छ। यी समस्याहरूले कृषि, जलस्रोत, वनजंगल र मानव जीवनमा प्रत्यक्ष असर पारेका छन्। नेपालजस्तो पहाडी र हिमाली क्षेत्र भएको मुलुकमा जलवायु परिवर्तनको प्रभाव झनै गम्भीर छ, किनभने यहाँको भौगोलिक बनावट र कमजोर पूर्वाधारले प्राकृतिक प्रकोपलाई झनै खतरनाक बनाउँछ। अतिवृष्टिले बाढी र पहिरो निम्त्याउँछ, जसले बस्ती बगाएर ठूलो जनधनको क्षति पुर्याउँछ, भने अनावृष्टिले खेतबारी सुक्ने र पानीको अभाव हुने समस्या सिर्जना गर्छ। यस्तो अवस्थामा दीर्घकालीन र तत्कालिक उपायहरू अपनाउन जरुरी छ, जसले यी प्राकृतिक जोखिमबाट बच्न र समुदायको जीवनस्तर सुधार्न सकियोस्।
पहिलो, पानीको व्यवस्थापन र संरक्षणमा ध्यान दिनुपर्छ। वर्षाको पानी संकलन गर्न घरेलु स्तरमा ट्यांकी, पोखरी वा प्लास्टिक पोखरी बनाउन सकिन्छ, जसले अनावृष्टिको समयमा पानीको उपलब्धता सुनिश्चित गर्छ। साना सिँचाइ प्रणाली र थोपा सिँचाइ जस्ता प्रविधिको प्रयोगले पानीको दक्ष उपयोगमा सहयोग पुग्छ। खेतबारीमा मल्चिङ र कभर क्रपको प्रयोग गरी माटोको ओसिलो अवस्थालाई कायम राख्न सकिन्छ, जसले खडेरीको असर कम गर्छ। यी उपायले पानीको कमी र बाढी दुवै समस्यालाई नियन्त्रण गर्न ठूलो योगदान दिन्छ।
दोस्रो, बाढी र पहिरोको जोखिम न्यूनीकरणका लागि विशेष पहल आवश्यक छ। जोखिमयुक्त क्षेत्रमा बसोबास नगर्ने र बाढी-पहिरोको पूर्वसूचना प्रणालीलाई बलियो बनाउनुपर्छ। नदी किनारमा बाँस, अमरिसो वा रूख रोप्ने र भिरालो जमिनमा टेरेसिङ (सिँढी खेती) को अभ्यासले माटोको क्षरण र पहिरो रोक्न सकिन्छ। बाढीको पानी व्यवस्थापनका लागि नहर र निकास प्रणालीको निर्माणले बस्तीको सुरक्षामा सहयोग पुर्याउँछ। सरकार र स्थानीय समुदायको संयुक्त प्रयासले यी संरचनाहरू प्रभावकारी रूपमा कार्यान्वयन गर्न सकिन्छ।
तेस्रो, कृषिमा जलवायु अनुकूल बालीको प्रयोग र आधुनिक प्रविधिको अवलम्बनले जोखिम कम गर्न सकिन्छ। खडेरी र बाढी सहन सक्ने धान, मकै वा जौ जस्ता बाली लगाउन सकिन्छ। माटोको उर्वराशक्ति कायम राख्न जैविक मल र कम्पोस्टको प्रयोग गर्नुपर्छ, जसले दीर्घकालीन उत्पादन सुनिश्चित गर्छ। साथै, कृषि बीमा कार्यक्रममा सहभागी भएर प्राकृतिक प्रकोपको आर्थिक जोखिमबाट बच्न सकिन्छ। यी कदमले किसानहरूलाई आत्मनिर्भर बनाउन र जलवायु परिवर्तनको असरसँग जुध्न मद्दत गर्छ।
चौथो, वनजंगल र जैविक विविधताको संरक्षण अत्यावश्यक छ। वन फँडानी रोक्ने र ठूलो मात्रामा वृक्षरोपण गर्नुपर्छ, किनभने रूखले कार्बन सोस्छ र माटोको संरक्षण गर्छ, जसले बाढी-पहिरोको जोखिम घटाउँछ। स्थानीय प्रजातिका बोटबिरुवा र जीवजन्तुको संरक्षणले पारिस्थितिक सन्तुलन कायम राख्न सहयोग पुर्याउँछ।
पाँचौ, नीतिगत र सामुदायिक पहलले ठूलो भूमिका खेल्न सक्छ। जलवायु परिवर्तन नीति, NAPA र LAPA जस्ता कार्यक्रमलाई प्रभावकारी कार्यान्वयन गर्नुपर्छ। हरितगृह ग्यास उत्सर्जन कम गर्न सौर्य र हावा जस्ता वैकल्पिक ऊर्जाको प्रयोग बढाउनुपर्छ। मौसम पूर्वानुमान प्रणालीलाई सुधार गरी समयमै सूचना प्रवाह गर्नुपर्छ।
अन्तमा, जनचेतना र शिक्षाले समुदायलाई सचेत बनाउन सकिन्छ। स्थानीय तहमा तालिम र जागरूकता कार्यक्रम सञ्चालन गरी पानीको दिगो उपयोग, फोहोर व्यवस्थापन र वातावरण संरक्षणबारे शिक्षा दिनुपर्छ। यी सबै उपायहरूको संयुक्त प्रयासले मात्र नेपालमा जलवायु परिवर्तनको असर कम गर्न सकिन्छ, र दिगो विकासको बाटोमा अघि बढ्न सकिन्छ।
