जेनजी आन्दोलनको आगोले रोजगारीको बजारमा क्षति

काठमाडौं । भदौ २४ मा सुरु भएको जेनजी आन्दोलन नियन्त्रणबाहिर पुग्दा देशभर आगजनी र तोडफोडका घटनाहरू भएका थिए। यो आन्दोलन सुरुमा भ्रष्टाचार र सामाजिक सञ्जाल प्रतिबन्धविरुद्ध थियो, तर प्रहरीको गोली चलाउँदा कम्तीमा १९ देखि ५१ जनाको ज्यान गएपछि हिंसात्मक बनेको थियो। आन्दोलनकारीहरूले सरकारी भवनहरू जस्तै संसद्, सिंहदरबार र राष्ट्रपति भवन मात्र नभई निजी व्यावसायिक सम्पत्तिहरूमा पनि आक्रमण गरे। यसले अर्बौंको क्षति पुर्‍याएको छ र १० हजारभन्दा बढी श्रमिकको रोजगारी जोखिममा परेको छ।

आन्दोलनका क्रममा भाटभटेनी सुपरमार्केट, हिल्टन होटल, ह्याट रिजेन्सी, चौधरी ग्रुपका उद्योगहरू जस्ता ठूला निजी संस्थाहरू ध्वस्त भए। नेपाल इन्स्योरेन्स एसोसिएसनका अनुसार कुल क्षति ५० अर्ब रुपैयाँभन्दा बढीको हुन सक्छ, जसमध्ये भाटभटेनीमा मात्र १० अर्ब र हिल्टनमा ५ अर्बको क्षति अनुमान गरिएको छ। यो २०१५ को भूकम्पभन्दा पनि बढी क्षति हो। आगजनी र लुटपाटले पर्यटन, खुद्रा व्यापार र होटेल क्षेत्रमा ठूलो धक्का लागेको छ, जसले वैदेशिक लगानीलाई पनि हतोत्साहित गरेको छ।आधिकारिक तथ्यांक नआए पनि सरोकारवालाहरूका अनुसार तत्कालीन अवस्थामा १० हजारभन्दा बढी श्रमिक बेरोजगार हुने जोखिम छ। भाटभटेनीका सीईओ पानु पौडेलका अनुसार कम्पनीका ५ हजार श्रमिकको रोजगारी एकैचोटि गुमेको छ। देशभरका साढे दुई दर्जन स्टोरमध्ये ठूला एक दर्जन पूर्ण रूपमा जलेका छन्, जसमा महिलाको संख्या उच्च थियो। होटेल एसोसिएसन नेपाल (हान) का सीईओ टेकबहादुर महतका अनुसार होटेल क्षेत्रमा मात्र २ हजार श्रमिक प्रभावित भएका छन्, जसले पर्यटनलाई पनि ठूलो धक्का दिएको छ।

अखिल नेपाल ट्रेड युनियन महासंघका वरिष्ठ उपाध्यक्ष धनबहादुर विकले भाटभटेनी, सीजी ग्रुप र चन्द्रागिरी हिल्स जस्ता कम्पनीहरूमा भएको क्षतिले १० हजारभन्दा बढी श्रमिकलाई असर गरेको बताए। ट्रेड युनियनको कार्यालयमा पनि आगजनी हुँदा करोडौंको क्षति भएको छ। श्रम विज्ञ डा. जीवन बानियाँका अनुसार यो क्षति कोभिड–१९ वा भूकम्पभन्दा बढी छ, जसले वैदेशिक रोजगारीमा जाने नेपालीको संख्या झन् बढाउने अनुमान छ। पर्यटन क्षेत्रको पुनरुत्थान तत्काल सम्भव नदेखिने र लगानीकर्ताहरू हतोत्साहित भएको उनले उल्लेख गरे।

सीईओ पौडेलले भने, 'एकैचोटि सयौंको रोजगारी गुमेको छ। ५ हजार जनाको व्यवस्थापन कसरी गर्ने भन्ने चिन्ता छ।' महतका अनुसार होटेलहरू जलेपछि पर्यटक नआउने र यसले लाखौं रोजगारी जोखिममा पार्ने छ। विकले थपे, 'होटल रेस्टुरेन्टहरूमा भएको तोडफोडले पर्यटन प्रभावित भएर लाखौं रोजगारी गुम्ने स्थिति बन्छ।' बानियाँले यो प्राकृतिक प्रकोपभन्दा फरक रहेको बताउँदै भूकम्पले सहयोग ल्याए पनि यो आन्दोलनले मानिसहरूलाई विदेश जान बाध्य बनाउने चेतावनी दिए।

नेपाल आर्मीले सुरक्षा जिम्मेवारी लिएपछि अवस्था केही सामान्य बन्दै गएको छ, तर क्षतिको पूर्ण मूल्यांकन र पुनर्स्थापनाका लागि ठोस योजना आवश्यक छ। व्यवसायीहरूले सरकारसँग क्षतिपूर्ति र सुरक्षा वाचा मागेका छन्। यो घटनाले नेपालको आर्थिक वृद्धिमा ४–१२% सम्मको असर पार्न सक्ने अनुमान छ।