एमालेको 'जबज' बाट 'नेपाली विशेषताको समाजवाद' सम्म: केपी ओलीको वैचारिक नेतृत्वको यात्रा

नेपालको कम्युनिस्ट आन्दोलनमा विचार र सिद्धान्तलाई निरन्तर परिमार्जन गर्ने अभ्यास नयाँ होइन। माओवादीले 'जनयुद्ध' र 'एकीकृत क्रान्तिको' कुरा गर्दा, एमालेले भने 'जनताको बहुदलीय जनवाद' (जबज) मार्फत बहुदलीय प्रतिस्पर्धामा विश्वास राखेर आफूलाई अरूबाट फरक देखाएको थियो। यो मदन भण्डारीले ल्याएको एक महत्वपूर्ण वैचारिक फड्को थियो।जबजले एमालेलाई परम्परागत कम्युनिस्ट पार्टीहरूको जड सूत्रबाट बाहिर निकालेर लोकतान्त्रिक बाटोमा हिँड्न प्रेरित गर्‍यो। तर, अब पार्टी अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीले 'नेपाली विशेषताको समाजवाद' को नयाँ अवधारणा अघि सारेका छन्। यो उनको वैचारिक नेतृत्वको अर्को चरण हो।

किन आयो 'नेपाली विशेषताको समाजवाद?

ओलीले यो नयाँ अवधारणा ल्याउनुको मुख्य उद्देश्य आफूलाई पार्टीको मात्र नभई राष्ट्रको नै वैचारिक नेताको रूपमा स्थापित गर्नु हो। कम्युनिस्ट परम्परामा नयाँ सिद्धान्त वा विचार ल्याएर आफ्नो वर्चस्व कायम गर्ने चलन छ। जसरी चिनियाँ कम्युनिस्टहरूले 'चिनियाँ विशेषताको समाजवाद' ल्याएका थिए, त्यसै गरी ओलीले पनि आफ्नो नाममा नयाँ वैचारिक सम्पत्ति सिर्जना गर्न खोजेका छन्।यद्यपि, ओलीले अघि सारेको यो विचार जबजको पूर्ण विकल्प नभई त्यसको अद्यावधिक संस्करण जस्तो देखिन्छ। यसलाई 'जबज २.०' पनि भन्न सकिन्छ। ओलीले जबजको आधारलाई स्वीकार गर्दै अहिलेको राजनीतिक र सामाजिक सन्दर्भमा नयाँ स्वरूप दिन खोजेका छन्। यो कदमले एमालेको वैचारिक यात्रामा निरन्तरता त देखाउँछ, तर यसको नेतृत्वकर्ता अब मदन भण्डारी नभएर केपी ओली हुन् भन्ने स्पष्ट सन्देश दिन्छ।

जबज र विद्या भण्डारीलाई 'साइड लगाउने' रणनीति

ओलीको यो कदमले मदन भण्डारीकी श्रीमती विद्या भण्डारीलाई राजनीतिक रूपमा पछाडि पार्ने रणनीति पनि लुकेको देखिन्छ। मदन भण्डारीको निधनपछि जबजको वैचारिक उत्तराधिकारीको रूपमा विद्या भण्डारीलाई हेरिन्थ्यो। तर, ओलीले नयाँ अवधारणा ल्याएर जबजको विरासतमा आफ्नो अधिकार जमाएका छन्।जबजको व्याख्यामा नियन्त्रण: जबजको मूल लेखक मदन भण्डारी भए पनि, अब त्यसको पूरकको रूपमा नयाँ विचार ल्याएर ओलीले नै त्यसको व्याख्या गर्ने अधिकार आफूसँग लिएका छन्।वैधानिक मान्यता: ओलीले यो नयाँ अवधारणालाई पार्टीको विधानमै समावेश गरेर त्यसलाई वैधानिक मान्यता दिने तयारी गरेका छन्। यो कदमले विद्या भण्डारीलाई जबजको संरक्षकको भूमिकामा मात्र सीमित राखेको छ।वैचारिक नेतृत्वको हस्तान्तरण: जबजलाई 'जबज २.०' को रूपमा प्रस्तुत गर्नुले वैचारिक नेतृत्व विद्या भण्डारीबाट ओलीमा हस्तान्तरण भएको संकेत गर्छ।'नेपाली विशेषताको समाजवाद' का आधारहरूओलीले आफ्नो राजनीतिक प्रतिवेदनमा यस अवधारणाका केही प्रमुख आधारहरू उल्लेख गरेका छन्:प्रतिस्पर्धात्मक अर्थतन्त्र: नयाँ प्रविधि अपनाएर द्रुत आर्थिक विकास गर्ने।विविधतामा एकता: नेपालको बहुजातीय, बहुभाषिक र बहुधार्मिक संरचनालाई स्वीकारेर एकताबद्ध समाज निर्माण गर्ने।सुधार र शुद्धीकरण: भ्रष्टाचार नियन्त्रण गरेर पार्टी र सरकारलाई पारदर्शी र जनमुखी बनाउने।राष्ट्रिय स्वाधीनता: देशको हित र स्वतन्त्रताको रक्षा गर्दै समाजवादको आधार तयार गर्ने।यी सबै आधारहरूको केन्द्रमा 'समृद्ध नेपाल, सुखी नेपाली' को नारा छ। यसले समाजवाद भनेको केवल राजनीतिक व्यवस्था मात्र नभई आर्थिक समृद्धि र जनताको खुसी पनि हो भन्ने सन्देश दिन्छ। यसरी ओलीले चिनियाँ वा सोभियत मोडेलको सट्टा नेपाली मौलिकतालाई बढी जोड दिएका छन्।

ओलीको यो कदमले एमालेको वैचारिक यात्रामा नयाँ मोड ल्याएको छ। उनले 'नेपाली विशेषताको समाजवाद' लाई अघि सारेर आफूलाई पार्टीको दार्शनिक मार्गदर्शक र वैचारिक व्याख्याता को रूपमा स्थापित गर्ने प्रयास गरेका छन्। यो कदम केवल राजनीतिक उत्तरदायित्व पूरा गर्नु मात्र होइन, बरु पार्टीभित्र र राष्ट्रिय राजनीतिमा आफ्नो वैचारिक वर्चस्व कायम गर्ने दीर्घकालीन रणनीति हो। यसले जबजलाई इतिहासको एउटा महत्वपूर्ण अध्यायको रूपमा राख्दै, भविष्यको बाटो भने ओलीको नयाँ विचारले निर्देशित गर्ने संकेत दिएको छ।