जेलबाट फरार कैदीबन्दीहरूबाट समाज त्रस्त : दशैं-तिहारमा सुरक्षा चुनौती थपिने खतरा

काठमाडौं, २५ सेप्टेम्बर २०२५ । २४ भदौमा भएको जेनजी आन्दोलनको मौका छोपेर कारागार तोडफोड गरी भागेका कैदीबन्दीहरूका कारण नेपाली समाजमा त्रास फैलिएको छ। यी फरार कैदीहरूले सुरक्षा चुनौती मात्र बढाएका छैनन्, विदेश भाग्ने जोखिम पनि उत्तिकै बढाएको छ। बुधबार दिउँसो १२ बजेसम्मको तथ्यांकअनुसार अझै ६ हजार ८१३ कैदीबन्दी खुला समाजमा घुमिरहेका छन्, जसले आगामी दशैं र तिहार जस्ता चाडपर्वमा थप सुरक्षा चुनौती निम्त्याउने आशंका बढाएको छ।कारागार व्यवस्थापन विभागले जघन्य अपराधमा संलग्न यी कैदीहरू विदेश भाग्न सक्ने सम्भावनालाई ध्यानमा राखेर गृहकार्य थालेको छ। विभागका निर्देशक चोमेन्द्र न्यौपानेका अनुसार फरार कैदीहरूको व्यक्तिगत विवरण धमाधम अद्यावधिक गर्ने काम भइरहेको छ। 'हामीले कैदीहरूको वैयक्तिक विवरण अपडेट गरिरहेका छौं र यसबारे अध्यागमन विभागलाई पनि जानकारी गराइसकेका छौं,' न्यौपानेले बताए। आन्दोलनका क्रममा कारागारहरू तोडफोड र जलाइएकाले कैदीहरूको रेकर्डसमेत नष्ट भएको छ, जसले विवरण सङ्कलनमा समस्या थपेको छ।

अध्यागमन विभागले पनि यसलाई गम्भीरतापूर्वक लिएको छ। महानिर्देशक रामचन्द्र तिवारीले कारागार विभागबाट प्राप्त विवरणअनुसार निगरानी बढाइएको बताए। 'विदेश भाग्ने जोखिमलाई रोक्नका लागि हामीले कारागार विभागलाई चाँडो विवरण पठाउन भनेका छौं। भोलिसम्म सबै फरार कैदीहरूको विवरण आउने जानकारी छ,' तिवारीले भने। सबै विवरण प्राप्त भएपछि यी कैदीहरूलाई कालोसूचीमा राखेर अध्यागमनका सबै नाकामा कडा निगरानी गरिने छ। यसबीचमा केही देशहरूले नेपालीहरूको भिसामा कडाइ गरेका छन् भने भारतसँगको खुला सीमाका कारण भारतीय अध्यागमनमा पनि नेपाली यात्रुहरूमाथि बढी सोधपुछ र जाँच बढेको छ। भारतीय सीमा क्षेत्रहरूमा कैदीहरू भारत प्रवेश गर्न सक्ने आशंकामा चेकजाँच कडा पारिएको यात्रुहरूले बताएका छन्।

जेनजी आन्दोलनका क्रममा देशभरका २८ वटा कारागारहरूबाट १३ हजार ५८५ कैदीहरू भागेका थिए। यसमा झुम्का, सोलुखुम्बु, सप्तरी, महोत्तरी, रौतहट, सिन्धुली, नख्खु, जगन्नाथदेवल, डिल्लीबजार, मकवानपुर, रसुवा, चितवन, तनहुँ, कास्की, पर्वत, म्याग्दी, कपिलवस्तु, तुलसीपुर, नौवस्ता, रुकुम पश्चिम, नवलपरासी, जुम्ला, बझाङ, कैलाली, दार्चुला, बैतडी, डडेल्धुरा र कञ्चनपुरका कारागारहरू समावेश छन्। यसैगरी ९ वटा बाल सुधारगृहहरू (मोरङ, पर्सा, भक्तपुर, मकवानपुर, कास्की, रुपन्देही, जयण्डु, नौवस्ता र डोटी) बाट ९४६ कैदीहरू फरार भएका थिए। कुल १४ हजार ५४९ कैदीहरू भागेका थिए।यीमध्ये कारागारतर्फ ७ हजार ३९४ र सुधारगृहतर्फ ३४१ गरी ७ हजार ७३५ कैदीहरू फर्किसकेका छन्। केही आफैं फर्केका छन् भने केहीलाई प्रहरीले पक्राउ गरेको छ। तर अझै कारागारतर्फ ६ हजार १९१ र सुधारगृहतर्फ ६२२ गरी कुल ६ हजार ८१३ कैदीहरू फरार छन्। यीमध्ये धेरै जघन्य अपराधमा संलग्न छन्, जसले समाजमा थप जोखिम बढाएको छ।

आगामी दशैं र तिहार जस्ता प्रमुख चाडपर्वहरू नजिकिँदै गर्दा फरार कैदीहरूबाट सुरक्षा चुनौती थपिने खतरा बढेको छ। यी चाडहरूमा मानिसहरू यात्रा गर्ने, घर छोडेर गाउँ-शहर जाने र उत्सव मनाउने समय हुन्छ, जसले अपराधका घटनाहरू बढाउने अनुकूल वातावरण सिर्जना गर्छ। प्रहरीको आकलनअनुसार चोरी, डकैती, लुटपाट र हिंसात्मक घटनाहरू बढ्न सक्छन्। विशेष गरी:दशैंमा धेरै परिवारहरू टाढा यात्रा गर्छन् वा गाउँ फर्किन्छन्, जसले घरहरू असुरक्षित बनाउँछ। फरार कैदीहरूले यस्ता अवसरमा चोरी वा तोडफोड गर्न सक्छन्। तिहारमा पनि घरहरू सजाइने र राति दीपावली हुने समयमा चोरहरू सक्रिय हुन्छन्। दशैं-तिहारमा बस, ट्रेन र सडकहरूमा यात्रुहरूको भीड हुन्छ। फरार कैदीहरूले यस्ता ठाउँहरूमा लुटपाट वा हमला गर्न सक्छन्। खासगरी रातको समयमा यात्रा गर्दा महिलाहरू र बालबालिकाहरूमाथि जोखिम बढ्छ, जसमा बलात्कार वा हिंसाका घटनाहरू समावेश हुन सक्छन्।आन्दोलनका क्रममा प्रहरी चौकीहरू जलाइएका छन् र प्रहरीहरू हतियारविहीन अवस्थामा छन्। यसले सुरक्षा प्रदान गर्न कठिनाइ बढाएको छ। चाडपर्वमा प्रहरीहरूको ध्यान उत्सव व्यवस्थापनमा केन्द्रित हुने हुँदा फरार कैदीहरूले फाइदा उठाउन सक्छन्। जानकारहरूका अनुसार, प्रहरी कार्यालयहरू पुनर्निर्माण नहुँदासम्म सुरक्षा चुनौती थप गम्भीर बन्न सक्छ।फरार कैदीहरूका कारण मानिसहरू घर छोड्न डराउँछन्, जसले पर्यटन र व्यापारमा असर पार्न सक्छ। दशैंमा किनमेल र तिहारमा जुवा-तास जस्ता गतिविधिहरूमा पनि अपराध बढ्न सक्छ। यसबाहेक, केही फरार कैदीहरूले पुराना अपराध दोहोर्‍याउने सम्भावना छ, जस्तै नख्खु कारागारबाट भागेका सन्तबहादुर तामाङले श्रीमतीको हत्या गरेका थिए वा कञ्चनपुरका दीपक सुनारले बलात्कार प्रयास गरेका थिए। यी घटनाहरूले दशैं-तिहार जस्ता खुसीका पर्वहरूमा पनि समाजमा डर फैलाउने खतरा छ।

प्रहरी र सरकारी निकायहरूले यसलाई रोक्नका लागि विशेष सुरक्षा योजना बनाउनुपर्ने आवश्यकता देखिएको छ। नागरिकहरूलाई पनि सतर्क रहन र संदिग्ध गतिविधि देखिए प्रहरीलाई जानकारी दिन आग्रह गरिएको छ। यदि फरार कैदीहरूको संख्या घटेन भने आगामी चाडपर्वहरू असुरक्षित बन्न सक्छन्, जसले समग्र समाजमा लामो समयसम्म प्रभाव पार्नेछ।