रूस-युक्रेन युद्धको पर्यटन क्षेत्रमा प्रभाव

काठमाडौं - सन् २०२२ को फेब्रुअरीमा रूसको युक्रेन आक्रमण सुरु भएदेखि विश्वव्यापी पर्यटन उद्योगले गम्भीर चुनौतीको सामना गरिरहेको छ। यो युद्धले हवाई यात्रा प्रतिबन्ध, इन्धन मूल्य वृद्धि, भूराजनीतिक तनाव र यात्रुहरूको मनोबलमा कमी ल्याएको छ, जसले पर्यटन राजस्वमा ठूलो क्षति पुर्‍याएको छ। संयुक्त राष्ट्रसंघीय विश्व पर्यटन संगठन (UNWTO) का अनुसार, युद्धले सन् २०२२ मा विश्वव्यापी पर्यटन राजस्वमा १४ अर्ब अमेरिकी डलरको क्षति पुर्‍याउन सक्छ। रूसी र युक्रेनी पर्यटकहरूले वार्षिक रूपमा ४५ अर्ब डलर खर्च गर्थे, जसको ठूलो हिस्सा युरोप र एसियाका देशहरूमा जान्थ्यो।युरोप पर्यटनको लागि सबैभन्दा बढी प्रभावित क्षेत्र हो। युद्धले रूसी र युक्रेनी पर्यटकहरूको आगमनमा ३०-५० प्रतिशत कमी ल्याएको छ, विशेष गरी पोल्याण्ड, लाट्भिया, लिथुआनिया, एस्टोनिया र फिनल्याण्ड जस्ता छिमेकी देशहरूमा। यी देशहरूमा रूसी पर्यटकहरूले महत्त्वपूर्ण योगदान दिन्थे, तर प्रतिबन्धहरूले उनीहरूको यात्रा रोकेको छ। उदाहरणका लागि, जर्मनीमा रूसी पर्यटकहरूको रात्रि बास २.६ मिलियनबाट घटेर २ मिलियनमा झरेको छ।

मध्य र दक्षिणी युरोपका सूर्य र समुद्र गन्तव्यहरू जस्तै क्रोएसिया, हंगेरी, बुल्गेरिया र मोंटेनेग्रो पनि प्रभावित भएका छन्। बुल्गेरियाको कालो सागर तटीय क्षेत्रमा रूसी र युक्रेनी पर्यटकहरूको कमीले राजस्वमा ठूलो ह्रास आएको छ। युरोपेली संघका देशहरूले रूसी विमानहरूलाई आफ्नो हवाई क्षेत्र बन्द गरेपछि, युरोप-एसिया उडानहरू लामो मार्ग हुँदै जानुपरेको छ, जसले टिकट मूल्यमा २०-३० प्रतिशत वृद्धि गरेको छ। यसले अमेरिकी र एसियाली पर्यटकहरूको यात्रालाई पनि हतोत्साहित गरेको छ।एसिया भने युद्धको अप्रत्यक्ष प्रभावबाट फाइदा लिँदैछ। रूसी पर्यटकहरूले युरोपको सट्टा थाइल्याण्ड, भियतनाम, भारत, चीन र माल्दिभ्स जस्ता गन्तव्यहरू रोज्न थालेका छन्। थाइल्याण्ड र गोवा (भारत) मा रूसी पर्यटकहरूको संख्या बढेको छ, जसले यी क्षेत्रहरूको पर्यटनलाई चलायमान बनाएको छ। तर, इन्धन मूल्य वृद्धिले लामो दूरीका उडानहरू महँगो बनाएको छ, जसले एसियाली पर्यटकहरूको युरोप यात्रालाई प्रभावित गरेको छ।

यसैगरी, मध्य एसियाली देशहरू जस्तै कजाकिस्तान र उज्बेकिस्तानले रूसी पर्यटकहरूको वैकल्पिक मार्गको रूपमा फाइदा उठाएका छन्। तर, समग्रमा, युद्धले वैश्विक आपूर्ति शृङ्खलामा असर पारेर खाद्यान्न र ऊर्जा मूल्य बढाएको छ, जसले पर्यटन व्यवसायहरूको लागत बढाएको छ।युक्रेनमा पर्यटन पूर्ण रूपमा ध्वस्त भएको छ। युद्धले सांस्कृतिक सम्पदाहरूको विनाश गरेको छ, र पर्यटक आगमन २.१७ मिलियनमा झरेको छ, जसले १७०० मिलियन डलर राजस्व उत्पन्न गरेको छ। UNESCO का अनुसार, युक्रेनलाई सांस्कृतिक स्थलहरू र पर्यटन पुनर्निर्माणका लागि आगामी १० वर्षमा ९ अर्ब डलर आवश्यक छ।रूसमा पनि अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिबन्धहरूले पर्यटनलाई अलगावमा धकेलेको छ। रूसी पर्यटकहरूले युरोप र अमेरिका छोडेर एसिया र घरेलु पर्यटनतर्फ फर्किएका छन्। तर, भिसा प्रतिबन्ध र आर्थिक संकटले रूसी पर्यटन उद्योगलाई गहिरो घाटा भएको छ।युद्धले पर्यटनमा चार मुख्य प्रभाव पारेको छ: (१) रूसी-युक्रेनी पर्यटकहरूको कमी, (२) हवाई क्षेत्र बन्दी, (३) इन्धन र खाद्यान्न मूल्य वृद्धि, र (४) यात्रुहरूको विश्वासमा कमी। यसले विश्वव्यापी पर्यटन वृद्धिलाई ५-१० प्रतिशतले रोकेको छ। विशेषज्ञहरूका अनुसार, यो प्रभाव दीर्घकालीन छ, किनकि शरणार्थी संकट र भूराजनीतिक तनावले पर्यटन गन्तव्यहरूको छवि खराब बनाएको छ।

विशेषज्ञहरूका अनुसार, युद्धको प्रभाव कम गर्न पर्यटन उद्योगले विविधीकरण आवश्यक छ। युरोपले अमेरिकी र मध्यपूर्वी पर्यटकहरूलाई आकर्षित गर्न सक्छ, जबकि एसियाली देशहरूले रूसी बजारलाई फाइदा लिन सक्छन्। तर, युद्ध लम्बिने हो भने, विश्वव्यापी पर्यटन पुनरागमनमा थप ढिलाइ हुनेछ। UNWTO ले शान्ति र सहकार्यको आह्वान गरेको छ, जसले पर्यटनलाई मात्र होइन, समग्र अर्थतन्त्रलाई मजबुत बनाउनेछ।

यो संकटले पर्यटनलाई युद्धको प्रत्यक्ष पीडा मात्र होइन, वैश्विक सहकार्यको आवश्यकता पनि देखाएको छ। युद्धको शीघ्र समाप्ति नै पर्यटन उद्योगको लागि सबैभन्दा ठूलो राहत हुनेछ।