जेनजी आन्दोलनको भयावह दिन : मन्त्रीहरूको हेलिकप्टर उद्धार, जलेका सपनाहरू र छुटेका आँसुहरू

काठमाडौं, भदौ २४ गतेको त्यो दिन राजधानीको मुटुमा फैलिएको आन्दोलनको आगोले मात्र भवनहरू जलाएन, यो घटनाले हजारौं नेपालीको हृदयलाई पनि छियाछिया बनायो। भदौ २३ गते संसद् भवनअगाडि १९ जनाको ज्यान जाने गरी भएको गोलीकाण्डपछि भोलिपल्ट, अर्थात् भदौ २४ गते, काठमाडौंका सडकहरू रगत र आँसुले रंगिए। जेनजी आन्दोलनको आगो भैँसेपाटीस्थित मन्त्री क्वार्टरसम्म फैलियो, जहाँ मन्त्रीहरूको जीवन जोखिममा पर्‍यो र सेनाको हेलिकप्टरले उनीहरूलाई उद्धार गर्नुपर्‍यो। तर, यो उद्धारको कथामा छुटेका छन् – एक वृद्ध आमाको असहायता, बालबालिकाका रोदन र जलेका सम्पत्तिका साथै जलेका सपनाहरू।यो घटनाको जड भदौ २३ गतेको हिंसात्मक प्रदर्शन थियो, जसले ७४ जनाको ज्यान लियो। आन्दोलनकारीहरूको आक्रोश सरकारविरुद्ध थियो, तर यो आक्रोशले निर्दोषहरूको जीवनलाई पनि छोयो। भदौ २४ गते बिहानैदेखि काठमाडौंका विभिन्न भागमा प्रदर्शन चर्कियो। सुरक्षा निकायले आन्दोलन मत्थर हुने अनुमान गरेका थिए, तर परिस्थिति उल्टियो। गृहमन्त्री रमेश लेखकको राजीनामाले पनि आगो निभेन।भैँसेपाटीस्थित मन्त्री निवासबाहिर बिहान साढे ९ बजेतिर प्रदर्शनकारीहरू जम्मा हुन थाले। सुरुमा ३००–४०० को संख्यामा थिए उनीहरू, टायर बाल्दै उत्तेजक नारा लगाउँदै। चक्रपथबाट ३ किलोमिटर टाढा रहेको यो क्षेत्रमा प्रहरी बिटमा पहिले नै आक्रमण भइसकेको थियो। प्रदर्शनकारीहरू प्रदेश प्रमुखहरूको कार्यालयबाट तोडफोड गर्दै मन्त्री क्वार्टरमा प्रवेश गरे।"बाहिरबाट ढुंगा हान्न थालेपछि सेनाले सुरक्षाका कारण अब तपाईंहरूलाई बाहिर लैजान्छौं भन्यो," निवर्तमान संघीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्री भगवती न्यौपानेले लोकान्तरसँग स्मरण गर्दै भनिन्। उनी ट्र्याकसुट र चप्पलमै थिइन्, जब प्रदर्शनकारीहरू भित्र छिरेर वन तथा वातावरण राज्यमन्त्री रूपा विकको निवासमा तोडफोड शुरू गरे। क्वार्टरभित्र कोलाहल मच्चियो – बालबालिकाहरू रोइरहेका थिए, परिवारका सदस्यहरू आत्तिएका थिए।प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली र प्रधानसेनापति अशोक सिग्देलसँग छलफलपछि सेनाले सामूहिक उद्धारको निर्णय लियो। मन्त्रीहरू गृहमन्त्री लेखकको क्वार्टरमा जम्मा भए। केही समय ढिला भए पनि सेनाका तीन हेलिकप्टर आए। तर, सडकका बत्तीका पोलले गर्दा हेलिकप्टर बस्न सकेनन्। सेनाका जवानहरूले पोल उखेलेर ठाउँ बनाए। "केहीबेर मात्र ढिलो हुँदा पनि उत्तेजित प्रदर्शनकारीले हेलिकप्टरमा ढुंगा हान्ने अवस्था आउन सक्थ्यो," एक मन्त्रीले भने।११ मिनेटमै सबै मन्त्रीहरूलाई उद्धार गरेर महाराजगञ्जस्थित भैरवनाथ गणमा पुर्‍याइयो। पहिलो हेलिकप्टर १२:५० मा उड्यो, तेस्रो १:०२ मा। मन्त्रीहरू हतास थिए, परिवारका सदस्यहरू भयभीत। "सबै मन्त्रीहरू हतास मानसिकतामा देखिन्थे, त्योभन्दा बढी मन्त्रीपत्नी र परिवारका सदस्यहरू भयभीत थिए," एक कर्मचारीले भने। "बच्चाहरू रोएका थिए, क्षणभरमा स्थिति कोलाहलपूर्ण बन्यो।"उद्धारको यो कथामा सबैभन्दा मार्मिक पक्ष छ – निवर्तमान गृहमन्त्री रमेश लेखककी ८४ वर्षीया आमाको। उनी अल्जाइमर रोगबाट पीडित थिइन्, बोल्न सक्दिनथिन् र अक्सिजन चाहिन्थ्यो। हेलिकप्टरमा लैजान सम्भव थिएन। जब प्रदर्शनकारीहरूले घरमा आगो लगाउन थाले, लेखककी आमा माथिल्लो तलामा थिइन्। नातिनी र कामदारले उनलाई तल झारे।एक पीएसओले उनलाई बोकेर बाहिर ल्याए। प्रदर्शनकारीहरूले सोधे, "कसकी आमा हो ?" पीएसओले जवाफ दिए, "कसको आमा भनेर मैले सोधिनँ, यस्तो अवस्थामा देखेपछि बोकेर तल झारेको हुँ।" उनलाई एम्बुलेन्समा मेडिसिटी अस्पताल पुर्‍याइयो। भदौ २५ गते डिस्चार्ज भएर उनी छोरीकहाँ गइन्। यो घटनाले लेखकको आलोचना भयो, तर सत्य यो थियो – उनी असहाय थिइन्, र उद्धारको विकल्प थिएन।प्रदेश प्रमुखहरू पनि जोखिममा थिए। कर्णालीका यज्ञराज जोशी गृहमन्त्रीको क्वार्टरमा थिए, बागमतीका दीपकप्रकाश देवकोटालाई पीएसओले बोकेर बाहिर निकाले। "पीएसओको चतुर्याइँले आक्रमण हुनबाट जोखियो," सुरक्षा स्रोतले भने।भैरवनाथ गणमा मन्त्रीहरूले ४–५ दिन बिताए। "मोबाइल लिइसकेपछि हामीले भन्यौं – हामीसँग मोबाइल छैन, केही कुरा बाहिर कन्भे गर्न सक्ने स्थिति छैन। हामी एकआपसमा बसेर कुराकानी गर्न पाएनौं भने के गरेर बस्ने ?" भगवती न्यौपानेले भने। तेस्रो दिन मोबाइल लिइयो, ल्यान्डलाइनबाट मात्र समाचार थाहा पाए। उनीहरूले छलफल गरे – आन्दोलनमा घुसपैठ भएको, सुरक्षा निकायको कमजोरी भएको।निवर्तमान खेलकुद मन्त्री तेजुलाल चौधरीले भने, "सानो नातिनी रहेका कारण म सबैभन्दा लास्टको हेलिकप्टरमा गएको हो। मेरो नातिनी भदौमा १ वर्ष पूरा भएकी हुन्।" उनीहरूले सेनाको मेसमा खाना खाए, तर चिन्ता थियो – संविधान मासिन्छ कि ? "राष्ट्रपति रामचन्द्र पौडेलको अडानले संविधान बच्यो," चौधरीले भने।क्वार्टरबाट सामान छाडेर भाग्नुपर्‍यो। "क्वार्टरमा भएका लुगाफाटा, गरगहना सबै जले," चौधरीले भने। गाडीहरू जले, सपनाहरू जले। एक कर्मचारीले भने, "सुरक्षा निकायले रोक्न खोजेको भए मन्त्री क्वार्टर जोगाउन सकिन्थ्यो।"

यो आन्दोलनले ७४ जनाको ज्यान लियो, तर यसले देखायो – राजनीतिक आक्रोशले कति निर्दोष जीवन प्रभावित हुन्छ। मन्त्रीहरूको उद्धार सफल भयो, तर छुटेका आमाहरू, रोएका बालबालिकाहरू र जलेका घरहरूले प्रश्न उठाउँछन् : किन यस्तो भयो ? सुरक्षा निकायको पूर्वानुमान किन कमजोर ? यो घटनाको खोज–अनुसन्धान अझै जारी छ, तर यो कथाले नेपाली हृदयलाई छुन्छ – आन्दोलनको आगोले मात्र भवन जलाउँदैन, यो जीवन र सम्बन्धहरूलाई पनि जलाउँछ।