ओमानमा भिजिट भिसाको आडमा नेपाली कामदारको जोखिमपूर्ण यात्रा

पछिल्लो समय ओमानमा भिजिट भिसामार्फत जाने नेपालीको संख्या तीव्र रूपमा बढ्दै गएको छ। विशेषगरी दलालहरूको लोभलाग्दो प्रलोभनमा परेर भिजिट भिसामा ओमान पुग्ने नेपालीहरू घरेलु कामदारका रूपमा काम गरिरहेका छन्। यसले एकातर्फ अवैधानिक रूपमा विदेशिने नेपालीको संख्या बढाएको छ भने अर्कातर्फ ओमानमा समस्यामा परेका नेपालीको उद्धारमा जटिलता थपिएको छ।नेपालस्थित केही एजेन्टहरूले ओमानका रोजगारदाता कम्पनीहरूसँग मिलेर भिजिट भिसामार्फत नेपालीहरूलाई घरेलु कामदारका रूपमा पठाउने गरेको पाइएको छ। ओमानस्थित नेपाली दूतावासका श्रम सहचारी दामोदर ज्ञवालीका अनुसार भिजिट भिसा प्राप्त गर्न सहज भएकाले यो प्रवृत्ति झन् बढ्दो छ। "यूएईले भिजिट भिसामा कडाइ गरेपछि दलालहरूले ओमानलाई वैकल्पिक गन्तव्य बनाएका छन्," उनले भने।

विशेषगरी महिलाहरू यो प्रक्रियामा ठूलो संख्यामा संलग्न छन्। दूतावासको तथ्यांकअनुसार हाल ओमानमा करिब २५ हजार नेपाली कामदार छन्, जसमध्ये १२ हजारभन्दा बढी महिला घरेलु कामदारका रूपमा कार्यरत छन्। भिजिट भिसामा जाने अधिकांश नेपालीहरू अवैधानिक रूपमा काम गर्ने भएकाले उनीहरूको कानुनी हैसियत कमजोर हुन्छ, जसले समस्यामा परेका बेला उद्धार प्रक्रिया जटिल बनाउँछ।ओमानको श्रम बजारमा लागू हुने 'कफाला' (स्पोन्सरसिप) प्रणालीले उद्धार प्रक्रियालाई थप जटिल बनाएको छ। यो प्रणालीअनुसार कामदारको भिसा र बसाइ स्पोन्सर (रोजगारदाता) को नियन्त्रणमा हुन्छ। "स्पोन्सरले भिसा रद्द नगरेसम्म वा 'एक्जिट' अनुमति नदिएसम्म कामदारलाई स्वदेश फर्काउन सकिँदैन," ज्ञवालीले भने।उनका अनुसार घरेलु कामदारहरूले गर्ने अधिकांश उजुरी मौखिक हुने भएकाले अदालतमा प्रमाण जुटाउन कठिन हुन्छ। फलस्वरूप, मुद्दाहरू वर्षौंसम्म लम्बिन्छन्। कतिपय अवस्थामा स्पोन्सरहरूले उल्टै कामदारविरुद्ध मुद्दा दायर गर्ने गरेको पनि देखिएको छ। "पछिल्लो एक महिनामा मात्रै ६२ जना नेपाली उद्धारका लागि दूतावासमा आएका छन्," ज्ञवालीले थपे, "हाल २०–२१ जना महिला सुरक्षित गृहमा छन्।"भिजिट भिसामार्फत ओमान पुग्ने नेपालीहरू काम नपाएर, शारीरिक–मानसिक शोषणमा परेर वा हिंसाको सिकार बनेर दूतावासको शरणमा पुग्छन्। तर, अवैधानिक रूपमा काम गरिरहेकाले उनीहरूको उद्धार प्रक्रिया निकै जटिल हुन्छ। नेपाल सरकारले घरेलु कामदार पठाउन प्रतिबन्ध लगाए पनि भिजिट भिसाको दुरुपयोगमार्फत यो क्रम रोकिएको छैन।वैदेशिक रोजगार विभागको तथ्यांकअनुसार गत आर्थिक वर्ष २०८१/८२ मा श्रम स्वीकृति लिएर ५,२९३ नेपाली ओमान गएका थिए। पुनः श्रम स्वीकृतिसहित ८,६०१ नेपाली ओमानमा कार्यरत छन्। यद्यपि, भिजिट भिसामार्फत जानेहरूको संख्या यो तथ्यांकमा समावेश नभएको अनुमान छ।

विज्ञहरूका अनुसार यो समस्याको समाधानका लागि नेपाल र ओमान दुवै सरकारले समन्वयात्मक कदम चाल्नुपर्छ। नेपालमा दलालहरूको गतिविधिमा कडाइ गर्न र वैधानिक बाटोबाट मात्रै वैदेशिक रोजगारीमा पठाउने व्यवस्था सुनिश्चित गर्नुपर्ने सुझाव छ। साथै, ओमानमा रहेका नेपाली कामदारको कानुनी संरक्षण र उद्धार प्रक्रियालाई सहज बनाउन दूतावासको क्षमता वृद्धि गर्नुपर्ने आवश्यकता देखिन्छ।"नेपाली दूतावासले समस्यामा परेका कामदारको सहयोगका लागि सक्दो प्रयास गरिरहेको छ," ज्ञवालीले भने, "तर कानुनी जटिलता र अवैधानिक रूपमा आएकाहरूको संख्याले हाम्रो प्रयासलाई चुनौती दिइरहेको छ।"

भिजिट भिसाको आडमा ओमान पुग्ने नेपालीहरूको संख्या बढ्दै जाँदा उनीहरूको सुरक्षा र कानुनी संरक्षणमा गम्भीर प्रश्न उठेको छ। दलालहरूको जालो तोड्न र अवैधानिक आप्रवासन रोक्न नेपाल सरकारले ठोस कदम चाल्नुपर्ने देखिन्छ। साथै, ओमानमा रहेका नेपाली कामदारको हित र सुरक्षाका लागि दूतावासको भूमिका थप प्रभावकारी बनाउनु जरुरी छ। अन्यथा, जोखिमपूर्ण यात्रामा गएका नेपालीहरूको भविष्य थप अनिश्चित बन्ने खतरा छ।